Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası veya kısaca VİOP, Borsa İstanbul’da işlem gören vadeli işlem ve opsiyon piyasasına konu olan sözleşmelerinin alım ve satımının yapıldığı piyasadır.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ, Türkiye’nin ilk özel borsa kuruluşu olarak ortaya çıkmıştır. Alınan gerekli izinlerden sonra 4 Şubat 2005 tarihinde İzmir’de işleme açılmıştır.Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (%25), İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (%18), İzmir Ticaret Borsası(%17), İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş (%6), Koçbank A.Ş (%6), Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş. (%6), Garanti Bankası T.A.Ş (%6), Akbank T.A.Ş (%6), Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği (%6), İMKB Takasbank A.Ş (%3) ve Türkiye sınai ve Kalkınma Bankası A.Ş (%1) kuruluşun hissedarları arasında yer almaktadır. Şirketin ödenmiş sermayesi 9 Milyon TL’dir.
VOB’ da; Endeks (İMKB 100 / İMKB 30), Faiz (DİBS 365 /DİBS 91/GÖSTERGE DİBS), Döviz (Dolar/Euro), Altın, Buğday, Pamuk, Vadeli İşlem Sözleşmeleri işlem görmektedir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası 8 ana pazardan oluşmaktadır. Bu pazarlar ise;
- Döviz vadeli işlem ana pazarı
- Elektrik vadeli işlem ana pazarı
- Emtia vadeli işlem ana pazarı
- Endeks opsiyon ana pazarı
- Endeks vadeli işlem ana pazarı
- Kıymetli madenler vadeli işlem ana pazarı
- Pay opsiyon ana pazarı
- Pay vadeli işlem ana pazarı
Vadeli İşlem Piyasaları
Vadeli işlem piyasaları tarafların belli bir ürünü belli miktarda, daha önceden belirlenmiş ileri bir tarihte, önceden üzerinde anlaşılmış bir fiyattan alma veya satma konusundaki yükümlülüklerini içeren sözleşmelerin alınıp satıldığı piyasalardır. Vadeli işlem piyasaları üç temel nedenle tercih edilmektedir:
- Bir ürünün ileri bir tarihteki fiyatı hakkında bilgi edinmek,
- Spot piyasada yaptığı yatırımı riskten korumak,
- Kazanç sağlamak amacıyla spekülasyon yapmak.
Finansal piyasalar, gerçekleştirilen alım-satım işlemi sonucunda el değiştiren kıymetlerin vadesine bağlı olarak spot ve türev piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır.
- Spot piyasalar, belli miktarda bir mal veya kıymetin ve bunların karşılığı olan paranın işlemin ardından takas günü el değiştirdiği piyasalardır. İMKB bünyesinde faaliyet gösteren Hisse Senetleri Piyasası ve Tahvil ve Bono Piyasası ile Bankalararası Döviz Piyasası spot piyasalara örnek olarak verilebilir.
- Türev piyasalar, ilerideki bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere herhangi bir malın veya finansal aracın, bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır. Vadeli piyasalarda işlem gören sözleşmeler spot piyasa işlemlerine göre daha karmaşık ve bu nedenle profesyonel yatırımcıya daha fazla hitap eden ürünlerdir. Özellikle küçük yatırımcıların türev ürünler hakkında yeterince bilgilenmeden işlem yapmaya başlamamaları daha sonra karşılaşılabilecek olumsuz sonuçların önlenmesi açısından yararlıdır.
Vadeli piyasaların özellikleri şunlardır;
– Vadeli işlemler, merkezi bir pazar yeri olmayan ve bankalarla müşterileri veya bankalarla bankalar arasında yapılan işlemlerdir.
– Vadeli sözleşmeler, telefon, faks veya diğer iletişim araçları ile yapılabilir. Herhangi bir şekilde mekân kısıtlaması yoktur.
– Vadeli sözleşmeler, standart sözleşmeler değildir. Sözleşme tarafları, birbirlerini tanıyan ve birbirlerine güvenen kişilerdir. Çünkü vadeli sözleşmelerin yerine getirilmesi, tarafların iyi niyetine bağlıdır.
– Vadeli sözleşmeler, üçüncü kişilere devredilemez. Bunun sonucu olarak vadeli işlem sözleşmelerinin ikincil piyasası yoktur.
– Vadeli sözleşmeler, standart sözleşmeler olmadıklarından, taraflar sözleşme ile ilgili tüm ayrıntılan serbestçe belirleyebilirler.
– Vadeli sözleşmelerde işlemin yapılması için aracıya gerek yoktur. Bu nedenle, aracı kuruluşlara komisyon ödemesi yapılmaz.
– Vadeli sözleşmelerde, sözleşmenin gerçekleşme anına kadar, tarafların birbirlerine ödeme yapmaları söz konusu değildir.
Vadeli piyasalarda işlem saatleri, Pay Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri için 09:10 – 17:40; diğer sözleşmeler için 09:10 – 17:45 saatleri aralığındadır.